Coraz częściej wśród uczniów spotykamy dzieci nadpobudliwe, sprawiające trudności wychowawcze, dzieci obciążone ADHD, które niejednokrotnie swym zachowaniem uniemożliwiają przeprowadzenie lekcji. W swym artykule przedstawiam metody pracy z takim dzieckiem, które w dużym stopniu pozwalają na rozładowanie napięcia w czasie pracy lekcyjnej
Opracowała: mgr Ewa Pałgan - SP – 14 Głogów
Wśród dzieci sprawiających kłopoty wychowawcze, i to często od wczesnego dzieciństwa, jest grupa charakteryzująca się określonymi cechami zachowania. Są to dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne i ,,roztrzepane”. Gdy rodzice lub nauczyciele wyrażają obawy związane z takim zachowaniem u pozostającego pod ich opieką dziecka, na ogół rozsądnie jest doradzić im cierpliwość. Większość dzieci prędzej czy później wyrasta z tych dokuczliwych i uciążliwych zachowań. Jeżeli jednak trwają one wiele miesięcy i wydają się przekraczać poziom obserwowany u rówieśników, należy z całą powagą potraktować obawy o dobro takiego dziecka. W tym przypadku próby przeczekania są nie tylko nierozsądne, lecz mogą także okazać się szkodliwe dla społecznego i intelektualnego rozwoju dziecka. Gdy dziecko mieści się wśród 5 – 7 % swoich rówieśników o wyższym poziomie impulsywności, braku koncentracji uwagi i niesfornych zachowaniach, gdy zachowania te pojawią się przed 12 rokiem życia, utrzymują się co najmniej przez 6 do 12 miesięcy i nie mogą być uznane za objawy opóźnienia intelektualnego, to należy brać pod uwagę ADHD. ADHD czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi to zaburzenie neurologiczne, które charakteryzuje się łatwością rozpraszania uwagi, impulsywnością i upodobaniem do sytuacji pełnych wrażeń, a także niską tolerancją na nudę i frustrację. Nadpobudliwość w dużym uproszczeniu można sprowadzić do odmiennej pracy mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie uwagi i ruchów. Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo. Ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania. Tak rozumiana nadpobudliwość jest pewną stałą cechą dziecka, która może oczywiście zmieniać się w miarę jak ono dorasta. Może być różnie wyrażona w zależności od sytuacji. Dzieci nadpobudliwe poddawane są często karzącemu treningowi zachowań społecznych, wymuszającemu na nich posłuszeństwo i hamowanie nadpobudliwych zachowań, czasem pod groźbą utraty akceptacji i miłości najbliższego otoczenia. Powoduje to silne napięcie nerwowe, związane z trudnościami w sprostaniu wymaganiom, z lękiem przed odrzuceniem, a konsekwencji zachowania negatywne. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo to te, które: - nie mogą usiedzieć spokojnie, kręcą się, zmieniają pozycję ciała, wstają, chodzą po klasie, to znów siadają, stukają ręką, machają nogą itp., - zakłócają często tok zajęć, odwracają uwagę innych dzieci wywołując niepokój, - mają trudności w skupieniu uwagi, - odznaczają się wzmożonym odruchem orientacyjnym oraz pochopnością i pobieżnością myślenia, - robią wrażenie, jakby interesowało je kilka rzeczy na raz, przerzucając uwagę z obiektu na obiekt, udzielają nieprawidłowych, bo nieprzemyślanych odpowiedzi, - mają zwiększoną wrażliwość emocjonalną na bodźce otoczenia, odznaczają się wzmożoną ekspresją uczuć, - przejawiają skłonność do bijatyk, dokuczliwości, popadają w konflikt z rówieśnikami i dorosłymi, bywają płaczliwe, łatwo obrażają się, - są przyczyną stałego zamieszania, które może wywołać u rodziców i nauczycieli objawy zmęczenia i zniecierpliwienia, w związku z tym często mówi się do nich podniesionym głosem, krzyczy, stosuje się kary, - są niewytrzymałe w zabawie, w pracy szybko się niecierpliwią.
Wyżej wymienione objawy mogą u każdego dziecka występować w różnym nasileniu i w różnych powiązaniach. Czym młodsze dzieci, tym wyraźniejsze są objawy nadpobudliwości i kłopotów z kontrolą impulsów, czym starsze – na pierwszy plan wysuwają się problemy z koncentracją uwagi. Wzmożenie odruchu orientacyjnego jest tym objawem, który występuje u wszystkich dzieci nadpobudliwych niezależnie od wieku, i który trwa niezmiennie przez wszystkie lata życia dziecka nadpobudliwego. Dziecko z ADHD to dla nauczyciela duży problem i wyzwanie. Oprócz wiedzy o schorzeniu i wytrwałości w postępowaniu potrzebne są kontakty z rodzicami dziecka i szkolnym pedagogiem oraz praca nad relacjami z rówieśnikami. Nauka szkolna, bowiem wymaga od dziecka wielu bardzo trudnych rzeczy, takich jak: - pozostanie w jednym miejscu przez 45 minut, - słuchanie nauczyciela przez kilkanaście minut, - zajmowanie się przez dłuższy czas jednym, często nudnym tematem, - zapamiętywanie na polecenie wielu informacji jednocześnie, - bycie grzecznym a więc panowanie nad swoim zachowaniem. Nauczyciel spędza z uczniem wiele czasu, ma więc wiele możliwości, aby pomóc sobie i uczniowi. Przede wszystkim musi zaakceptować dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. Nauczyciel pracując z takim dzieckiem powinien pamiętać o tym, że: - dziecko z zespołem ADHD ma inne możliwości niż jego rówieśnicy i wymaga odmiennego traktowania, - wskazane jest wyznaczenie uczniowi stałego miejsca, najlepiej w pierwszej ławce z dzieckiem spokojnym, flegmatycznym, - ruchliwość ucznia można wykorzystać w klasie prosząc o przyniesienie mapy, wytarcie tablicy, rozdanie zeszytów dzieciom, będzie to forma rozładowania ruchliwości i dowartościowania ucznia, - polecenia dotyczące lekcji powinny być krótkie, ważniejsze fragmenty akcentowane słownie np.: ,,Uwaga” , ,,To ważne”, - uwagi zwracane uczniowi powinny być krótkie i pozytywne, np.: zamiast ,, Nie kręć się, nie zaczepiaj, wyjmij zeszyt” wystarczy - ,, Wyjmij zeszyt”, zanim dziecko zareaguje na polecenie ,, wyjmij zeszyt” rozproszy je cały ciąg wcześniejszych uwag, - trudne zadania należy dzielić na etapy, - przypominać o samokontroli i sprawdzaniu, np.: ,, przeczytaj jeszcze raz, zobacz – czy zrobiłeś wszystkie zadania”, - należy uczyć porządkowania i organizowania sobie pracy, - trzeba motywować dziecko do kończenia powierzonych zadań, - należy stale kontrolować dziecko i przypominać mu o zobowiązaniach, - trzeba określać cele, które nie mogą być zbyt odległe, - uczeń z trudnościami w koncentracji uwagi musi być ,,przywoływany” w czasie lekcji - gdy widać, że jest rozproszony, nieuważny, należy zwrócić jego uwagę ( nie agresywnie) dotknięciem, bezpośrednim zwróceniem do niego, - pod koniec lekcji, na której omawiano nowy czy szczególnie trudny materiał warto zrobić kilkuminutowe podsumowanie, obejmujące w punktach najważniejsze elementy, - należy tolerować takie zachowania ruchliwe dziecka, które nie zaburzają pracy w klasie i obrębie ławki, nie odwracające uwagi innych uczniów, - stosować kilkuminutowe przerywniki w czasie lekcji, krótkie ćwiczenia poza ławką, - zachowania ucznia, które są dla nauczyciela i klasy zdecydowanie nie do przyjęcia należy spisać w osobnym dzienniczku ( nie dzienniczku ucznia), w celu oceny stopnia uciążliwości ( zwłaszcza dla oceny medycznej), nie zaś w celu ukarania dziecka czy wykazania jak bardzo jest nieznośne, - wszelkie uwagi wobec zachowania i pracy ucznia nie powinny ranić jego uczuć, godności, upokarzać zwłaszcza w obecności innych dzieci czy dorosłych, - pochwały stanowią istotny element pracy z dzieckiem – chwalić należy jak najczęściej nawet za osiągnięcia, które wydają się nam oczywiste np.: przygotowanie do zajęć plastycznych itp., - kary fizyczne są niedopuszczalne; jeżeli dziecko rzeczywiście zasłużyło na karę należy ją zrealizować niezwłocznie po przewinieniu; kara odroczona daje efekt negatywnego wzmocnienia i pogarsza zachowanie dziecka, - karanie za przewinienia niezależne od dziecka prowadzi do lęku i niechęci wobec szkoły. Klasa szkolna, relacje nauczyciel – uczeń i kontakty z rówieśnikami są czynnikiem kształtującym rozwój społeczny. Ważne jest, aby nauczyciel prowadził urozmaiconą, ale konsekwentną działalność wychowawczą, wpajał poczucie odpowiedzialności za postępowanie własne i całego zespołu, uwrażliwiał dzieci na potrzeby innych. Pomocne w pracy wychowawczej może być stosowanie metod zaczerpniętych z pedagogiki zabawy, terapii baśnią czy muzykoterapii. Wykorzystanie różnorodnych metod służy przezwyciężaniu zaburzeń spowodowanych nadpobudliwością i może być gwarancją sukcesu edukacyjnego dziecka. Wskazane jest prowadzenie korespondencji w dzienniczku: dom – szkoła – dom. Może to pomóc w codziennym kontakcie rodzic – nauczyciel i pozwoli uniknąć spotkań kryzysowych. Dobre efekty daje stała pedagogizacja rodziców, częste indywidualne rozmowy, udzielanie rad, wspólne omawianie problemów i analiza sposobu ich rozwiązywania, okazywanie akceptacji i wsparcia rodziców. Bycie rodzicem dziecka z ADHD to ciężka i mozolna praca. Trudno bowiem przewidzieć zachowanie dziecka. Codzienne życie i praca z nim wymaga od rodziców nie tylko dobrej opieki, ale wręcz terapeutycznego postępowania. Skuteczność terapii i działań wychowawczych maleje wraz z wiekiem dziecka. Dlatego bardzo ważne jest wczesne i właściwe rozpoznanie tego zaburzenia oraz ścisła współpraca rodziców, nauczycieli i innych osób zaangażowanych w niesienie pomocy dziecku. ADHD może prowadzić do wielu nieporozumień, jeżeli dotkniętemu nim dziecku nie zostanie w odpowiednim momencie udzielona właściwa pomoc. Dzieci pozostawione same sobie, już jako nastolatki, mogą sięgać po narkotyki, alkohol, być agresywne, wejść w konflikt z prawem. Wychowywanie dziecka nadpobudliwego, od dzieciństwa w spokojnej atmosferze, stałej kontroli, przy współpracy rodziców i nauczycieli daje mu szansę na prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Bibliografia 1. H. Nartowska: ,,Wychowanie dziecka nadpobudliwego” – Wyd. Nasza Księgarnia W – wa 1982 r. 2. L. J. Pfiffer: ,,Wszystko o ADHD” – Wyd. Zysk i S – ka Poznań 2004 r. 3. E. M. Hallowell, J. J. Ratey: ,, W świecie ADHD” – Wyd. Zysk i S – ka Poznań 2004 r. 4. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka: ,, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci” – Wyd. BiFolium, Lublin 2004 r.
|